Toonomvang
J. de Ruiter
2007
Een alpenhoorn bestaat uit drie onderdelen:
een mondstuk, een conische buis van ongeveer 3 meter lengte en een klankbeker van ongeveer 50 cm lengte. Langer of korter kan ook. Om redenen van vervoer wordt de totale lengte van de alpenhoorn meestal in drie delen opgesplitst door middel van twee bussen.
Door op het mondstuk te blazen onstaat een longitudinale trilling van de luchtkolom in de buis. Deze luchtrilling wordt door de klankbeker overgedragen op de buitenlucht en dit wordt door ons trommelvlies dan waargenomen als een toon.
Welke tonen zijn nu mogelijk?
Als we de laagste toon van de hoorn aanduiden met C (dit hoeft echter helemaal geen C te zijn), dan zijn, in opklimmende volgorde van hoogte, de volgende tonen mogelijk:
(C) C G C E G ■ C D E F+ G ( ■ ■ B C )
Deze tonen worden de natuurtonen genoemd.
De 1e C wordt de grondtoon genoemd. Deze is vaak te laag om te blazen.
De 2e C is een octaaf hoger dan de 1e C. Deze 2e C heet de bas-C.
De 4e toon is weer een C, nog weer een octaaf hoger.
Enz.
De 7e toon is een verlaagde Bes. Deze past niet in de toonladder van C en wordt daarom bij het blazen overgeslagen.
De 11e toon is een iets verhoogde F (ofwel een iets verlaagde Fis). Deze wordt echter niet overgeslagen bij het blazen, omdat we hier op een kleine afwijking na de tonenreeks C D E F G hebben, dus een groot gedeelte van de toonladder in C.
Deze 11e natuurtoon wordt de alpenhoorn-F genoemd.
De 13e en 14e toon passen ook niet in de toonladder van C en zijn daarnaast al zo hoog, dat ze vrij benauwd zullen klinken.
De 15e en 16e toon passen wel in de toonladder van C, maar ze zijn zo hoog dat ze 1) niet eenvoudig aan te blazen zijn en 2) te benauwd zullen klinken. Sommige alpenhoornspelers slagen er echter wel in deze nog te gebruiken.
Samengevat: een alpenhoorn levert in het algemeen 10 bruikbare natuurtonen op.
Wat is nu de invloed van de lengte van de alpenhoorn?
Als de totale lengte(dus van de conische buis plus de klankbeker) met ca. 6 procent toeneemt, dan worden alle natuurtonen een halve toon lager.
Alpenhoorns hebben meestal een van de volgende lengtes:
Grondtoon
240 cm C
270 cm Bb (Bes)
300 cm Ab (As)
320 cm G
340 cm F# (Fis)
360 cm F
390 cm E
410 cm Eb (Es)